نگاهی کوتاه به اهر

معرفی شهرستان و شهر اهر بدون آن که نگاهی به کل منطقه ارسباران داشته باشیم و آن را بشناسیم، عاری از نقص نخواهد بود. ارسباران که از سال 1315 بر منطقه قره داغ اطلاق شده است، با بیش از 12 هزار کیلومتر مربع مساحت و شش شهرستان با بیش از هزار پاره آبادی در شمال شرق استان آذربایجان شرقی واقع است و براساس سرشماری سال 95 تعداد 355393 نفر جمعیت دارد. رود مرزی ارس در نوار شمالی آن جریان دارد. این منطقه با دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان همسایه است. منطقه ارسباران(قره داغ) با محدوده تاریخی خود شامل 18 محال بوده و امروزه علاوه بر مناطق ملحق شده به برخی از شهرستان های همجوار، شامل شهرستان های؛ اهر، کلیبر، ورزقان، هریس، خداآفرین و هوراند می شود. تا کمتر از دو ده پیش، کل منطقه ارسباران در تقسیمات سیاسی کشوری شامل شهرستان اهر ( یا ارسباران) می شد و اهر پیش از آن نیز به عنوان مرکز تاریخی ارسباران( قره داغ) بود.

شهر اهر مرکز شهرستان اهر و مرکز تاریخی منطقه ارسباران است و تعداد 100641 نفر جمعیت دارد و نرخ رشد جمعیت این شهر 1.66 درصد است. شهرستان اهر با 3074 کیلومترمربع وسعت و 130 هزار نفر جمعیت از شرق با مشکین شهر، از شمال با کلیبر، از شمال شرق با هوراند، از غرب با ورزقان و از جنوب با هریس همسایه است و با تبریز ( مرکز استان آذربایجان شرقی) حدود 100 کیلومتر فاصله دارد. شهر اهر از نظر موقعیت جغرافیایی در 38 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 4 دقیقه طول شرقی واقع است. این شهر به طور متوسط در ارتفاع 1350 متری از سطح آب های آزاد قرار دارد.

بازار سرپوشیده اهر از مهم ترین مراکز تاریخی این شهر و از آثار ملی کشور است. پیرامون این بازار و در بافت تاریخی شهر مراکز و مجموعه های داد و ستد قدیمی مانند « اوچ توکانلار»، راسته « آق مچید» و... قرن هاست که بازار مشترک 18 محال منطقه ارسباران یا قره داغ ( با 12 هزار کیلومتر مربع مساحت) و نمایشگاه سوغات و محصولات کشاورزی، دامی و باغی و صنایع دستی این منطقه با یک هزار روستا می باشد.

تعلیم و تربیت رسمی با عناوین اداری «معارف قراجه داغ» و «فرهنگ ارسباران» و حوزه علمیه در این شهر بیش از یک قرن قدمت دارد.

آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری ( عارف نامی قرن هفتم)، مسجد جامع، خانه دکتر قاسم خان اهری، عمارت تاریخی شهرداری و خانه عطایی نیز از جمله آثار تاریخی این شهر هستند که به ثبت ملی رسیده اند. همچنین آثار و نشانه هایی از قنات، کاروانسرا، آسیاب، حمام قدیمی در این شهر وجود دارد. فرش و ورنی، انواع میوه به ویژه سیب « قره قرمز» و ذرت و شیرینی اهری و نان یئددی قات و محصولات لبنی از سوغات این شهر به حساب می آیند. شیرینی اهری اسفندماه سال 1394 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. شهر اهر به دلیل پیشینه بافت و عرضه ورنی به عنوان پایتخت ورنی معرفی می شود و در یک دهه اخیر جشنواره ورنی در این شهر برگزار شده است. شهر اهر دارای موزه ادب و عرفان است که از سال 1374 در این شهر دایر شده است.

در محدوده شهرستان اهر نیز آثار و جاذبه های متعدد طبیعی و تاریخی مانند؛ ارتفاعات قوشاداغ و شیور با چشمه ها و آبشارها، دره ها و صخره ها، میوه های وحشی، تالاب ها، یخچال ها و پهنه های برفی دائمی، چمنزارها و....، پارک جنگلی فندقلو، جنگل گورادره، کاروان سرای گویجه بئل و گورادره و یارالیجا، آبشار کسانق، لامان و مزرعه، یخچال انجرد، رودخانه اهرچایی، سد ستارخان، چشمه های افیل شامی و قیزفخری، تالاب یوسفلو و قوچ گولی، چنارهای کهنسال یوزباشلو و زگلیک، قلعه نودوز و کلفیر، موزه ادب و عرفان، کتیبه اورارتویی شیشه، امامزاده سیدلر، محوطه های باستانی چون؛ زردخانه، چشمه های آب معدنی مانند؛ چوبانلار و یئل سویی و....وجود دارد.

شهرستان اهر هم اکنون در دشت وسیع به نام اهر همراه با دامنه های رشته کوه های قوشاداغ در جنوب و ارتفاعات جنوبی قره داغ در شمال گسترش دارد. بلندترین نقطه شهرستان اهر، قله قوشاداغ با ارتفاع 3150 متر و پست ترین نقطه آن کناره قره سو با ارتفاع حدود 700 متر می باشد. بارش سالانه اهر 310 میلیمتر است. بالاترین دما 34 درجه و پایین ترین دمای آن منفی 27 درجه است.

رود «اهرچای» که از ارتفاعات غربی منطقه سرچشمه می گیرد پس از جریان در بخش میانی منطقه ارسباران و عبور از جنوب شهر ورزقان و اهر در غرب شهرستان اهر به رود «قره سو» می پیوندد.

در این شهرستان علاوه بر شهرنشینی و روستانشینی؛ کوچ نشینی نیز رایج است. علاوه بر توان ها و قابلیت های سنتی این شهرستان که شامل کشاورزی، دامداری و باغداری می باشد، معدن و گردشگری نیز از قابلیت های آن به حساب می آید.

اهر و ارسباران مهد دیانت و عرفان و ادب و هنر و موسیقی است و شخصيت هاي بزرگي چون؛ شيخ شهاب الدين اهري، علامه جعفري، ستارخان، ميرزا طاهر خوشنويس، آيت الله كوه كمري، قطبي اهري، كلنل محمد تقي خان پسيان، حكيم ابوالقاسم نباتي، عندليب قراجه داغي، حکیم عبدالقادر اهری، ساري عاشيق،‌آيت الله برقي، آيت الله نجفي، حاج سراج انصاری، شیخ سلیم هریسی، محمد طاهر قراجه داغي از این منطقه ارسباران برخاسته اند.

دوم اردیبهشت ماه زادروز آیت الله نجفی اهری به عنوان روز شهرستان اهر انتخاب شده و از سال 1395 این روز و مناسبت در اهر طی مراسمی گرامی داشته می شود.

در شهر يكصدهزار نفری اهر حدود 10 هزار دانشجوي غيربومي نيز در دانشگاه هاي آن به ويژه دانشگاه آزاد اسلامي، دانشگاه پیام نور، آموزشکده فنی و حرفه ای و دانشکده کشاورزی تحصيل مي كنند.

از برنامه های شاخص فرهنگی و هنری اهر که به مدت بیش از یک دهه در این شهر برگزار می شود؛ جشنواره سراسری تئاتر کوتاه است و از سال 1392 به صورت ملی و با حضور هنرمندان سراسر کشور برگزار می شود. اهر و ارسباران مهد هنر تئاتر و زادگاه میرزا جعفر قراجه داغی آغازگر هنر تئاتر در ایران است. همچنین محمدطاهر قراجه داغی مدیر روزنامه اختر و پدر مطبوعات ملی ایران متولد روستای قلعه باشی در این شهرستان است. این شهر زادگاه دکتر حسن اهری است که طب نوین کودکان در ایران را پایه گذاری کرد و زادگاه اسماعیل ملک جهانی که هنر رزمی ایرانی به نام هالا را ابداع کرد.

21 مردادماه سال 1391 دو زمین لرزه به بزرگی 6.4 و 6.2 به مرکزیت اهر و ورزقان رخ داد که به زلزله ارسباران موسوم شد. در این زلزله تعدادی از هموطنان عزیز جان خود را از دست دادند و تعداد زیادی هم مصدوم شدند. زلزله ارسباران خسارت زیادی بر منطقه وارد کرد. مقام معظم رهبری در پی این زلزله به منطقه تشریف آوردند و طی سخنانی در مورد منطقه فرمودند؛ «مردم مؤمن ارسباران كه اكنون اين منطقه دچار حادثه زلزله شده همواره به رشادت و شجاعت مشهور بوده اند».

ارسباران مردمی شجاع داشته و در حفاظت از مرزهای کشور، انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی رشادت های بسیار از خود نشان داده اند. این منطقه 1200 شهید تقدیم دفاع مقدس کرده است و  یادواره شهدای ارسباران از سال 1390 به ترتیب در شهرهای این منطقه برگزار می شود.

حكيم ابوالقاسم نباتي شاعر و عارف بزرگ قرن سيزدهم كه مدتي را مقیم اهر بوده در بقعه شيخ شهاب الدين اهري بيتوته كرده است، منطقه قراجه داغ ( ارسباران) و مقام شيخ شهاب الدين اهري را چنين به شعر آورده است:

اي خوشا خاك قراداغ كه خُلد آيين است

بوسه گاه ملك و مهبط حورالعين است

عرش با آن عظمت سجده كند بر خاكش

زانگه آرامگه شيخ شهاب الدين است